Ko‘pchilik uchun yangi uydan kvartira xarid qilish — kelajakka tashlangan qadam. O‘z uyingiz, yangi ta’mir, barqarorlik umidi. Ammo amalda bu qadam ko‘plab o‘zbekistonliklar uchun yillar davom etgan kutish, sud ishlari va asabiy tanglikka aylangan. Yarmi qurilib, to‘xtab qolgan binolar bugungi kunda ko‘chmas mulk bozoridagi eng og‘riqli mavzulardan biri. Hukumat qoidalarni qat’iylashtirayotgan bo‘lsa-da, pulini «betonga va va’dalarga» qo‘ygan fuqarolar hikoyalari hanuz takrorlanmoqda.

Aldangan fuqarolar hikoyalari

Toshkentlik Alisher 2020 yilda qurilayotgan turar-joy majmuasidan kvartira sotib olgan. Quruvchi «2021 yil oxiriga topshiramiz», deb ishontirgan. Ammo qurilish to‘rtinchi qavatda to‘xtab qolgan. Keyin ma’lum bo‘lishicha, kompaniya mablag‘siz qolgan, hatto qurilish ruxsati ham to‘xtatilgan. Ish sudda yildan-yilga cho‘zilmoqda.

Xuddi shunday holat Karimovlar oilasida ham yuz bergan. Ular so‘nggi jamg‘armalarini qo‘yib, kredit ham olishgan. «Ishonchli hamkor» degan reklamalarga ishonishgan. Bugun esa va’da qilingan majmua o‘rnida faqat devor va qorovul qolgan. Shunday holatlar kam emas: kimdir pulini qaytarish uchun kurashmoqda, kimdir esa hali ham qurilish davom etishiga umid qilmoqda.

Nega yangi uy xaridi xavfli bo‘lishi mumkin

Ko‘pchilik xaridorlarning asosiy xatosi — quruvchining so‘zlariga ishonish va hujjatlarga e’tibor bermaslik. Bozorda hali ham moliyaviy barqarorligi yo‘q yoki huquqiy jihatdan bahsli hududlarda qurilish olib borayotgan kompaniyalar bor.

Agar qurilish cho‘zilsa, bu ko‘pincha ogohlantiruvchi belgidir: loyiha to‘liq tekshirilmagan yoki mablag‘lar maqsadsiz ishlatilgan. Natijada oddiy oila arzonroq narxda uy olishni xohlab, eng katta yo‘qotuvchiga aylanadi.

Aldovdan qanday saqlanish mumkin

Uy xarididan oldin e’tibor berish kerak bo‘lgan belgilar:

  • Ruxsat hujjatlarining yo‘qligi. Kompaniya loyiha deklaratsiyasi, litsenziya yoki qurilish ruxsatini ko‘rsatmasa — bu xavfli signal.
  • Noaniq muddatlar. Ishonchli quruvchi har doim aniq topshirish sanasini belgilaydi va unga javob beradi.
  • Shaxsiy hisob orqali to‘lov. Agar pul kompaniya hisobiga emas, jismoniy shaxs kartasiga o‘tkazilsa — bu jiddiy xavf.
  • Loyiha sug‘urtasining yo‘qligi. Qonun majburiy sug‘urta talab qilmasa ham, ishonchli kompaniyalar bu hujjatni o‘zlari rasmiylashtiradi.

Bu oddiy qadamlar sizni Toshkentda yoki boshqa shaharda qurilishi tugallanmagan uydan saqlab qolishi mumkin.

Yangi uy xaridi bo‘yicha asosiy qoidalar

Shartnoma imzolashdan oldin xaridor quyidagilarni tekshirishi kerak:

  • Quruvchi tashkilotning ro‘yxatdan o‘tganligi va amaldagi litsenziyasi;
  • Tasdiqlangan loyiha va qurilish ruxsati;
  • Kadastr bazasida yer uchastkasining holati — cheklov yoki arest yo‘qligi;
  • Ulushli ishtirok yoki oldi-sotdi shartnomasining notarial ro‘yxatdan o‘tkazilishi.

Alohida e’tibor — uy foydalanishga topshirilishi va mulk huquqini rasmiylashtirish muddatlariga. Aks holda, siz «qog‘ozdagi kvartira» bilan qolib ketishingiz mumkin.

Quruvchining javobgarligi

O‘zbekiston qonunchiligiga ko‘ra, quruvchi belgilangan muddatda loyihani yakunlab, xaridorlarga shartnomadagi kvartiralarni topshirishi shart. Agar bu bajarilmasa, kompaniya moddiy javobgarlikka tortiladi.

Ammo amalda sud ishlari uzoq davom etadi, ba’zan esa kompaniya allaqachon bankrot bo‘lgan bo‘ladi. Shu bois, huquqiy himoya haqida avvaldan o‘ylash zarur.

Mutaxassislar tavsiyasi

Yangi uy xarididan oldin quyidagilarni bajaring:

  • Quruvchini Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligi saytida tekshiring;
  • Kompaniyaning boshqa yakunlangan loyihalari bor-yo‘qligini biling;
  • Shartnomani tajribali yuristga ko‘rsatib, xavfli bandlarni aniqlating;
  • Barcha to‘lov hujjatlarini saqlang;
  • Rasmiy shartnomalarsiz to‘lov qilmang.

Bu ehtiyot choralari vaqt oladi, lekin ular sizni katta moliyaviy yo‘qotishlardan asraydi.

Ehtiyotkorlik — bu ishonchsizlik emas, himoya

O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozori tez o‘smoqda. Shu bilan birga, ishonchli quruvchilar qatori soxta kompaniyalar ham ko‘paymoqda. Qurilmay qolgan uylar — bu nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy muammo hamdir. Odamlar nafaqat pulini, balki tizimga bo‘lgan ishonchini ham yo‘qotadi.

Mas’uliyat barcha tomonlarda: davlat — nazoratni kuchaytirishi kerak, quruvchilar — va’dalarini bajarmog‘i lozim, fuqarolar esa — hujjatlarni sinchiklab tekshirishi zarur. Axir, uy masalasida eng muhimi — tezlik emas, xavfsizlik.