So‘nggi ikki yil ichida biznesni O‘zbekistonga relokatsiya qilish — tadbirkorlar orasida eng ko‘p muhokama qilinayotgan mavzulardan biriga aylandi. Kimdir bu orqali Markaziy Osiyoning o‘sib borayotgan bozoriga kirish imkoniyatini ko‘rsa, boshqalar uchun bu soliq yukini kamaytirish va valyuta xatarlarini pasaytirish yo‘lidir.
Ammo chemodan yig‘ishdan oldin, O‘zbekistonda biznes ko‘chirish jarayoni qanday kechishini, u nimalarni talab qilishini va amalda qanday farqlanishini tushunib olish muhim.

Relokatsiya nima va u O‘zbekistonda qanday amalga oshiriladi

O‘zbekistonda “relokatsiya” atamasi qonunlarda to‘g‘ridan-to‘g‘ri mavjud emas. Kompaniyani bir davlatdan boshqasiga oddiygina “ko‘chirish”ning huquqiy mexanizmi yo‘q. Shu sabab tadbirkorlar uch xil yo‘lni tanlaydilar:

1. Yangi yuridik shaxs ochish

Eng keng tarqalgan yo‘l — yangi MChJ, AJ yoki xorijiy ishtirokdagi kompaniya tashkil etishdir. Bunday korxona mahalliy STIR oladi, O‘zbekiston bankida hisob raqam ochadi va to‘liq rezident sifatida faoliyat yuritadi.
Afzalligi — soliq imtiyozlari, grantlar va davlat dasturlaridan foydalanish imkoniyati. Kamchiligi — huquqiy va buxgalteriya tizimini noldan barpo etish kerak bo‘ladi.

2. Filial yoki vakolatxona ochish

Bu variant yirik kompaniyalar uchun qulay, chunki ular asosiy bosh ofisni yopmasdan O‘zbekiston bozorini sinab ko‘rishlari mumkin. Vakolatxona tijorat faoliyati bilan shug‘ullana olmaydi, ammo filial — cheklangan doirada shug‘ullanishi mumkin.

3. Doimiy vakolat (Permanent Establishment)

Agar xorijiy kompaniya O‘zbekistonda faoliyat yuritsa, lekin alohida yuridik shaxs ochmasa, soliq organlari bunday holatni “doimiy vakolat” deb e’tirof etishi mumkin. Bu esa soliq majburiyatlarini O‘zbekiston hududida bajarishni talab qiladi.

Har bir variant soliq tahlili, huquqiy ekspertiza va ehtiyotkor yondashuvni talab etadi. Xatolar bu bosqichda imtiyozli tartiblardan ayrilish yoki moliyaviy yo‘qotishlarga olib keladi.

Nega kompaniyalar O‘zbekistonni tanlamoqda

O‘zbekiston bugun o‘zini investitsiyalar va IT sektori uchun yangi “markaz” sifatida ko‘rsatmoqda. Bunga sabablar aniq:

  1. Soliq yuki past.
    Foyda solig‘i — 15%, QQS — 12%. IT-parklar va erkin iqtisodiy zonalardagi ayrim sohalar uchun 5 yilgacha foyda va QQSdan ozod etuvchi imtiyozlar mavjud.
    Qo‘shni mamlakatlarda bu stavka 20–25% gacha yetadi, bu esa sezilarli farq beradi.
  2. Ofislar va ish haqi arzon.
    Toshkentda ijara haqi Moskva, Olmaota yoki Dubay bilan solishtirganda 3–5 barobar past. IT va marketing mutaxassislari uchun ish haqi nisbatan kam, lekin malaka darajasi yuqori.
    Bu doimiy xarajatlarni kamaytirib, biznesni yanada barqaror qiladi.
  3. Qulay joylashuv va keng bozor.
    O‘zbekiston Xitoy, Qozog‘iston va Fors ko‘rfazi davlatlari o‘rtasida joylashgan. Bu esa logistika va e-commerce uchun qulay markaz demakdir.
    Shuningdek, 36 million aholiga ega ichki bozor har yili xarid qobiliyati bo‘yicha o‘smoqda.
  4. Davlat yordami.
    Hukumat ro‘yxatdan o‘tish jarayonlarini soddalashtirmoqda, davlat xizmatlarini raqamlashtirmoqda, elektron litsenziyalar va soliq kabinetlarini joriy etmoqda.
    Startaplar uchun grantlar, xodimlarni o‘qitish uchun subsidiya va investorlarga soliq imtiyozlari mavjud.
  5. Viza va migratsiya yengilliklari.
    TashRush va IT-viza dasturlari xorijliklarga O‘zbekistonda 3 yilgacha yashash, ishlash, bank hisobi ochish va soliq imtiyozlaridan foydalanish imkonini beradi.
    Bu, ayniqsa, jamoasining bir qismini ko‘chirayotgan asoschilar uchun qulaydir.

Qanday xavflarga e’tibor berish kerak

Har qanday davlatda bo‘lgani kabi, O‘zbekistonda ham o‘ziga xos jihatlar mavjud.

  1. Qonunchilikdagi o‘zgarishlar.
    Biznesni tartibga soluvchi qonunlar tez-tez yangilanadi, ba’zan o‘tish davrisiz kuchga kiradi.
    Shu sababli, mahalliy yuristlar va soliq maslahatchilarini jalb etish tavsiya etiladi.
  2. Rasmiy redomitsilyatsiya mexanizmining yo‘qligi.
    Kompaniyani boshqa mamlakatdan to‘liq ko‘chirishning huquqiy yo‘li mavjud emas. Shu bois aktivlar, hisoblar va shartnomalar qayerda joylashishini oldindan rejalashtirish zarur.
  3. Valyuta tebranishlari.
    So‘m nisbatan barqaror bo‘lsa-da, mavsumiy o‘zgarishlarga uchraydi. Dollar yoki yevro bilan hisob-kitob qiladigan kompaniyalar uchun bu muhim omil.
    Optimal yechim — mablag‘ning bir qismini multivalyuta hisoblarida saqlash.
  4. Kadrlar tanqisligi.
    IT bozori rivojlanayotgan bo‘lsa-da, tajribali mutaxassislar yetishmaydi. Ba’zida chet ellik mutaxassislarni jalb etish kerak bo‘ladi.
    Shu sabab, mahalliy xodimlarni o‘qitish va rivojlantirishga sarmoya kiritish zarur.
  5. Byurokratik kechikishlar.
    Litsenziya, ijara yoki bank hisobi ochishda ba’zan kechikishlar bo‘lishi mumkin. Buni pora bilan emas, sabr va to‘g‘ri hujjatlar bilan hal etish kerak.

Relokatsiya iqtisodiyotga qanday ta’sir qiladi

Biznesning O‘zbekistonga ko‘chishi nafaqat korporativ muhit, balki milliy iqtisodiyotga ham ta’sir ko‘rsatmoqda.

  • Ish haqlari va malaka talablari oshmoqda.
  • Konsalting, IT, ijara, rekruting kabi sohalar tez rivojlanmoqda.
  • Byudjet daromadlari oshmoqda, chunki kompaniyalar soliq to‘laydi.
  • Toshkentda tijorat binolari va biznes-klass kvartiralarga talab ortmoqda.
  • Kadrlar uchun raqobat kuchaymoqda, bu esa bozorni sog‘lomlashtiradi.

Qadam-baqadam relokatsiya rejası

Ko‘plab tadbirkorlar xato yo‘l tutadi — avval ofis ijaraga olib, keyin rasmiylashtirishni boshlaydi. To‘g‘ri tartib esa quyidagicha:

  • Maqsadni aniqlash. Relokatsiya nimaga kerakligini aniqlang: soliqni optimallashtirishmi, yangi bozorgami yoki xarajatlarni kamaytirish uchunmi.
  • Tuzilmani tanlash. Kengayish rejalari bo‘lsa — yuridik shaxs ro‘yxatdan o‘tkazing; bozorni sinab ko‘rish uchun esa filial yoki PE kifoya.
  • Hujjat tayyorlash. Ustav, direktor pasporti, manzil hujjati, bank ma’lumotlari.
  • Ro‘yxatdan o‘tish va litsenziyalar. Bu jarayon 3–10 kun ichida yakunlanadi.
  • Buxgalteriya va soliqlar. Dastlabdan hisobni to‘g‘ri yo‘lga qo‘ying.
  • Xodimlarni ko‘chirish. Viza masalalari va mehnat qonunlarini inobatga oling.
  • Biznesni lokallashtirish. Sayt, shartnomalar va marketingni mahalliy madaniyatga moslang.
  • Monitoring va moslashuv. Soliq va migratsiya qonunlari o‘zgarishlarini kuzatib boring.

Xulosa

Biznesni O‘zbekistonga ko‘chirish — bu vaqtinchalik “qutqaruv choralari” emas, balki tez o‘sayotgan mintaqada mustahkam o‘rin egallash imkonidir.
Ha, mahalliy tizimga moslashish kerak bo‘ladi, lekin uzoq muddatda bu harakatlar o‘zini oqlaydi.
Agar sizda aniq reja, ishonchli maslahatchilar va sabr bo‘lsa — O‘zbekiston sizning biznesingiz uchun yangi o‘sish markaziga aylanishi mumkin.