O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozori so‘nggi yillarda sezilarli o‘zgarishlarni boshdan kechirmoqda. Aholining tobora ko‘proq qismi uy-joyni o‘z jamg‘armasi hisobidan emas, balki ipoteka krediti orqali xarid qilmoqda. So‘nggi ma’lumotlarga ko‘ra, yangi bitimlarning qariyb uchdan uch qismi ipoteka bilan bog‘liq. Bu esa shuni anglatadiki, uy-joy bank yordamisiz tobora kamroq aholiga qulay bo‘layapti, banklar esa uy xaridida asosiy hamkorga aylanmoqda.

Nega ipoteka uy sotib olishning asosiy yo‘liga aylandi

Ipoteka bitimlarining ko‘payishi bir necha sabablar bilan izohlanadi:

  • Kvartira narxlarining yuqoriligi. Toshkent va boshqa yirik shaharlarda ko‘chmas mulk narxi oshib bormoqda, shu sababli ko‘pchilik kerakli summani kredit olmasdan yig‘a olmaydi.
  • Bank dasturlarining kengayishi. Moliyaviy muassasalar turli foiz stavkalari, muddatlar va boshlang‘ich to‘lov miqdorlari bilan ko‘proq ipoteka turlarini taklif qilmoqda.
  • Davlat dastaklari. Ayrim hollarda yosh oilalar yoki ijtimoiy toifadagi fuqarolarga subsidiya va imtiyozli shartlar taqdim etiladi.

Bugungi kunda ko‘plab oilalar uchun ipoteka o‘z uyini olishning yagona real imkoniyatiga aylanmoqda.

Kredit asosida kvartira olayotganlar nimalarga e’tibor berishlari kerak

Ipoteka ulushining o‘sishi oddiy fuqarolar uchun ham afzalliklar, ham xavf-xatarlarni olib keladi.

Afzalliklari:

  • Uy-joyni uzoq kutmasdan xarid qilish imkoniyati;
  • Ijarada yashamasdan, o‘z uyingda yashash imkoni;
  • Turli dastur va banklardan mosini tanlash imkoniyati.

Kamchiliklari:

  • Yillar davomida davom etadigan qarz majburiyati;
  • Foiz stavkalari yoki shartlarning o‘zgarish xavfi;
  • Oilaning barqaror daromadiga bog‘liqlik.

Masalan, Toshkentda yosh oila 50 ming dollarlik ikki xonali kvartira sotib olib, 20% boshlang‘ich to‘lovni to‘lashi va qolganini 10-15 yil davomida to‘lashi mumkin. Bu bir tomondan o‘z uyida yashash imkonini bersa, ikkinchi tomondan uzoq muddatli moliyaviy majburiyatni bildiradi.

Ipoteka bozori quruvchilar va xaridorlarga qanday ta’sir qilmoqda

Ipoteka savdolarni rag‘batlantiruvchi asosiy omilga aylandi. Kreditlar tufayli quruvchilar barqaror xaridor oqimini saqlab turibdi, bu esa bozor faolligini qo‘llab-quvvatlamoqda. Shu bilan birga, talab ortgani sababli uy-joy narxlari ham o‘smoqda.

Toshkentda yangi uylarning narxi bir yil ichida 10–15% ga oshgan. Hududlarda bunday o‘sish sekinroq, ammo tendensiya bir xil — narxlar ko‘tarilmoqda.

Shuningdek, ijara bozori ham qimmatlashmoqda, chunki ipoteka ololmagan fuqarolar hali ham kvartirani ijaraga olishga majbur.

Kelajak prognozlari

Mutaxassislarning fikricha, yaqin yillarda ipotekaning ahamiyati yanada ortadi. Uy narxlari tushishi kutilmayapti, demak, kreditlar asosiy xarid vositasi bo‘lib qoladi.

Ammo xavflar ham yo‘q emas. Agar ipoteka stavkalari oshsa, ko‘plab oilalar moliyaviy qiyinchilikka duch kelishi mumkin. Shu sababli mutaxassislar xaridorlarga o‘z imkoniyatlarini aniq hisoblab chiqishni, kelajakdagi daromad o‘zgarishlarini ham inobatga olishni tavsiya etadi.

Ba’zi banklar allaqachon yanada moslashuvchan shartlarni taklif qilmoqda — masalan, vaqtinchalik “ipoteka ta’tili” yoki to‘lov jadvalini qayta ko‘rib chiqish imkoniyati. Bu esa mijozlarga o‘zini ishonchliroq his qilishga yordam beradi.

Umuman olganda, O‘zbekistonda ipoteka endi noodatiy holat emas — u uy-joy xaridining ommaviy usuliga aylandi. Bu aholiga o‘z uyini olish imkonini berayotgan bo‘lsa, bozor uchun barqaror talab manbaiga aylanmoqda.

Biroq eng muhim narsa — qarz domiga tushib qolmaslik, uy quvonch emas, og‘irlikka aylanib qolmasligi kerak.