O‘zbekistonda rasmiy daromadsiz ipoteka: nimalar o‘zgaradi va imkoniyatdan qanday foydalanish mumkin
O‘zbekistonda rasmiy daromadi bo‘lmagan fuqarolar uchun ipoteka kreditlash tizimida jiddiy o‘zgarishlar rejalashtirilmoqda. Hukumat maqsadiga ko‘ra, yangi tartiblar o‘zini o‘zi band qilganlar, xususiy tadbirkorlar va “konvert” orqali daromad olayotganlarga uy-joy sotib olish imkonini kengaytiradi. Ko‘pchilik uchun bu rasmiy ish joyidan ma’lumotnoma olmasdan turib, kvartira xarid qilishning real imkoniyati bo‘ladi.
Nega ipoteka shartlari o‘zgartirilmoqda
An’anaga ko‘ra, banklar ipoteka berishdan oldin rasmiy daromadni tasdiqlovchi hujjat talab qiladi. Ish haqi oladiganlar uchun bu muammo emas, biroq tadbirkorlar, frilanserlar va o‘zini o‘zi band qilganlar ko‘pincha rad javobini olgan yoki yuqori stavkalarga duch kelgan.
Markaziy bank va Moliya vazirligi endilikda tizim juda cheklanganini va uy-joy qurilishini sekinlashtirayotganini ta’kidladi. Yangi qoidalarga ko‘ra, daromadni baholashda muqobil usullar qo‘llanadi: soliq deklaratsiyalari, hisob raqamlaridagi pul harakati, mijozlar bilan tuzilgan shartnomalar yoki yakka tartibdagi tadbirkorlardan olingan daromad ma’lumotlari.
Bu fuqarolarga qanday ta’sir qiladi
Rasmiy ish joyisiz ipoteka olishni rejalashtirayotganlar uchun bu yangilik haqiqiy o‘zgarishlar olib keladi. Asosiy afzalliklar quyidagilar:
- Uy-joyga ega bo‘lish imkoniyati. Ilgari ipoteka olish imkoniga ega bo‘lmagan odamlar endi kvartira xarid qilishni rejalashtira oladi. Masalan, kartasiga muntazam pul tushadigan frilanser bankka to‘lov qobiliyatini isbotlay oladi va kredit oladi.
- Moslashuvchan kredit shartlari. Banklar turli sxemalarni taklif etadi: kreditning bir qismi standart foizda, boshqa qismi esa daromadga qarab individual stavkada bo‘ladi. Bu esa oylik to‘lov yukini kamaytiradi.
- Uy-joy bozorida faollikning oshishi. Yangi qarz oluvchilar yangi qurilmalarda kvartira xarid qiladi, bu esa qurilish hajmini oshiradi va quruvchilar o‘rtasida raqobatni kuchaytiradi.
Rasmiy daromadsiz ipoteka olishni istaganlar uchun amaliy tavsiyalar
Agar siz yangi shartlardan foydalanmoqchi bo‘lsangiz, oldindan tayyorgarlik ko‘rish muhim. Quyidagi bosqichlarga e’tibor bering:
- Daromadlaringizni tasdiqlovchi barcha hujjatlarni to‘plang: karta hisobidan ko‘chirmalar, mijozlar bilan tuzilgan shartnomalar, soliq deklaratsiyalari.
- Oldindan bank bilan maslahat qiling: qaysi turdagi daromadlarni ular inobatga olishini aniqlang.
- Byudjetni zahira bilan rejalashtiring: rasmiy daromadsizlar uchun stavkalar biroz yuqoriroq bo‘lishi mumkin, shuning uchun oylik to‘lovlar o‘zgarishlarga sezgir bo‘ladi.
- Davlat qo‘llab-quvvatlash dasturlarini izlang: ayrim banklar yosh oilalar yoki hududiy xaridorlar uchun imtiyozlar va subsidiyalar joriy qilmoqda.
Yangi ipoteka qoidalari uy-joy bozorini qanday o‘zgartiradi
Bozor nuqtayi nazaridan ham o‘zgarishlar sezilarli bo‘ladi. Yangi qarz oluvchilar, ayniqsa, hududlardan bo‘lganlar talab tuzilmasini o‘zgartiradi, quruvchilar esa loyihalarini qayta ko‘rib chiqmoqda. Asosiy tendensiyalar:
- Hududiy faollik ortadi. Avvallari asosiy talab Toshkent va yirik shaharlarga to‘plangan bo‘lsa, endi viloyatlardagi xaridorlar bozorda faollashadi.
- Quruvchilar o‘rtasida raqobat kuchayadi. Endi nafaqat miqdor, balki sifat ham muhim: qulay rejalashtirish, rivojlangan infratuzilma va maqbul narxlar xaridorlarni jalb etadi.
Misol: 2025-yilda Samarqand viloyatida o‘zini o‘zi band qilganlar va xususiy tadbirkorlarga mo‘ljallangan dasturlar tufayli uy-joy bitimlari 15–20% ga oshishi kutilmoqda.
Natijada, yangi ipoteka qoidalari ilgari uy-joyni orzu deb bilgan minglab insonlar uchun yangi imkoniyat eshiklarini ochadi. Bu nafaqat ijtimoiy adolat sari qadam, balki ko‘chmas mulk bozorini rivojlantirish uchun ham turtki bo‘ladi.
Tez-tez so'raladigan savollar
Rasmiy daromadsiz ipotekani barcha banklarda olish mumkinmi?
Yo‘q, hozircha dasturlar faqat pilot loyihalarda ishtirok etayotgan ayrim banklarda amal qiladi.
Daromad to‘g‘risidagi ma’lumotnoma o‘rniga qaysi hujjatlar talab qilinadi?
Bular soliq deklaratsiyasi, bank hisobidan ko‘chirma, mijozlar bilan shartnomalar yoki o‘zini o‘zi bandlik haqidagi ma’lumotlar bo‘lishi mumkin.
Bunday qarz oluvchilar uchun foiz stavkasi oshadimi?
Ha, stavkalar biroz yuqoriroq bo‘lishi mumkin, biroq banklar buni moslashuvchan to‘lov sxemalari orqali muvozanatlaydi.
Rasmiy daromadsiz ipotekani yangi uylar uchun ham ishlatish mumkinmi?
Ha, ko‘pchilik dasturlar aynan yangi qurilishlarga qaratilgan, bu esa qurilish sohasini rag‘batlantirishga xizmat qiladi.
Viloyatlarda ipoteka olish osonlashadimi?
Ha, hududlarda banklar ko‘proq moslashuvchan bo‘lishi mumkin, shuningdek, uy-joy narxlari pastroq bo‘lgani uchun ipoteka yanada arzonroq bo‘ladi.
Muallif
Men – jurnalist va tahlilchiman, MDU jurnalistika fakultetini tamomlaganman. Bugun Realting.uz tahririyatiga rahbarlik qilaman, bu yerda O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozori haqida ekspertik kontent yozaman va rivojlantiraman. Men uchun jurnalistika nafaqat kasb, balki hayotni, iqtisodiyotni va doimiy o‘zgarib borayotgan shaharlarni tadqiq qilishning bir usuli. Realting.uz’gacha mustaqil jurnalist bo‘lib ishlaganman: xalqaro va sohaviy nashrlar uchun maqolalar yozdim, Markaziy Osiyo va global tendensiyalarni o‘rgandim. Kino sohasida ham o‘zimni sinab ko‘rdim, diktorlikni o‘rgandim va televideniye kurslarini tamomladim. Bu tajribalar menga mediani chuqurroq anglashga yordam berdi, ammo chinakam kasbimni aynan tahlil va jurnalistikada topdim. Ishdan tashqarida meni ijod va sport ilhomlantiradi. Fotografiya bilan shug‘ullanaman va akvarel bo‘yoqlarda rasm chizaman, shuningdek, shaxmat bo‘yicha sport ustaligiga nomzodman. Bolaligimda xoreografiya bilan shug‘ullanganman, bu esa menga intizom va harakatga muhabbatni singdirdi. Bir necha yil Angliyada yashaganman va aynan u yerda futbol muhitini kashf etdim: o‘shandan beri “Arsenal” jamoasining muxlisiman va unga sodiq qolmoqdaman. Men ishonamanki, haqiqiy professional har tomonlama yetuk inson bo‘lishi kerak. Menga arxitektura va urbanistika, san’at va shaxmat strategiyalari, futbol derbilari va madaniy tadqiqotlar yaqin. Bu qiziqishlar meni chinakam va hayotiy qiladi, demak – o‘quvchida aks-sado topadigan matnlar yaratishga yordam beradi.
