Nega Samarqand, Buxoro va Farg‘onada ko‘chmas mulkka qiziqish ortmoqda: hududiy tendensiyalar tahlili
O‘zbekistonda qurilishdagi qoidabuzarliklar haqida xabarlar tobora ko‘paymoqda: ayrim uylar ruxsatsiz qurilmoqda, xavfsizlik normalariga amal qilinmayapti yoki loyiha jarayon o‘rtasida o‘zgartirilmoqda. Bu esa xaridorlar uchun katta xavf tug‘diradi — hujjatlar bilan muammo bo‘lishi yoki hatto xavfsizlikka tahdid paydo bo‘lishi mumkin. Endilikda davlat nazoratni kuchaytirmoqda: ko‘p qavatli uylar qurilishidagi qoidabuzarliklar uchun jarimalar sezilarli darajada oshiriladi.
Nega jarimalar kuchaytirilmoqda?
Asosiy sabab oddiy: juda ko‘p kompaniyalar qoidalarga bepisand qarayapti. Kimdir arzon material ishlatadi, yana kimdir kerakli hujjatlarsiz qurilishni boshlaydi. Natijada zararini aholining o‘zi ko‘radi — devorlari yorilgan, kommunikatsiyalari muammoli yoki huquqiy jihatdan mulk sifatida tan olinmagan uyga ega bo‘lishadi.
Jarimalarning oshishi bunday xatti-harakatlarni iqtisodiy jihatdan maqsadsiz qiladi. Qonuniy qurish osonroq bo‘ladi, aks holda katta jarimalar va obro‘ yo‘qotilishi muqarrar.
Quruvchilar uchun nimalar o‘zgaradi?
Yangi qoidalarga ko‘ra:
- ruxsat hujjatlari bo‘lmasdan qurilishni boshlash avvalgidan ham katta jarimaga olib keladi;
- loyiha hujjatlari va qurilish me’yorlariga amal qilmaslik arzon material hisobiga qilingan “tejash”dan ham qimmatga tushadi;
- uylarni belgilangan muddatda topshirmaslik yoki foydalanishga kechiktirib topshirish uchun qo‘shimcha sanktsiyalar belgilanadi.
Aslida, davlat quruvchilarni oldindan risklarni hisoblashga, qurilishni aniq rejalashtirishga va sifatdan tejamaslikka majbur qilmoqchi.
Fuqarolar uchun amaliy jihatlar
Kelajakdagi uy egalari uchun bu faqat rasmiy o‘zgarish emas:
- “Uzoq davom etgan qurilishlar” kamayadi. Kompaniyalar loyihani vaqtida topshirishga majbur bo‘ladi.
- Sifat oshadi. Quruvchilar uchun arzon beton yoki armaturadan foydalanish qimmatga tushadi.
- Hujjatlar himoyasi. Hujjatsiz qurilgan uyda kvartira xarid qilish ehtimoli kamayadi.
- Narxlarning ko‘tarilishi. Shu bilan birga, quruvchilar xarajatlarning bir qismini xaridor zimmasiga o‘tkazishi mumkin.
Ko‘chmas mulk bozoriga ta’siri
- Zaif o‘yinchilar chetga chiqadi. “Soyada” ishlashga o‘rganib qolgan kompaniyalar bozorni tark etishi mumkin.
- Yirik quruvchilar mustahkamlanadi. Obro‘li kompaniyalar mavqeini yanada kuchaytiradi.
- Ishonch ortadi. Xaridorlar uchun bu davlat bozorni nazorat qilayotganini va ularning manfaatlarini himoya qilayotganini anglatadi.
- Narx oshishi mumkin. Qattiqroq talablar va xavfsizlik xarajatlari kvadrat metr qiymatini biroz ko‘tarishi ehtimoldan xoli emas.
Amaliy misollar
Toshkentda bir necha yil oldin o‘nlab oilalar uylarini rasmiylashtira olmay qiynalgan — uy to‘liq ruxsat hujjatlari bo‘lmasdan qurilgani ma’lum bo‘lgan. Agar jarimalar yuqori bo‘lganida, quruvchi bunday xavfga bormagan bo‘lardi.
Samarqandda esa bir uy aholi ko‘chib kelganidan keyin mustahkamlash ishlari qilishga majbur bo‘lgan. Sabab — pudratchi beton sifatidan tejagan. Bu esa aholi uchun xavotir va qo‘shimcha xarajatlarga sabab bo‘lgan. Yangi qoidalar bunday xavflarni kamaytirishi kutilmoqda.
Xaridorlar nimaga e’tibor berishi kerak?
- Quruvchi hujjatlarini tekshiring: litsenziya, loyiha, qurilish ruxsati shunchaki rasmiyatchilik emas.
- Eng arzon taklifga aldanmang: arzon ko‘pincha xavfli bo‘ladi.
- Qurilish muddati haqida so‘rang va shartnomani diqqat bilan o‘qing.
- Oldingi loyihalarini muvaffaqiyatli yakunlagan kompaniyalarga ustunlik bering.
Ko‘p qavatli uylar qurilishidagi qoidabuzarliklar uchun jarimalarning oshirilishi — bozorni sog‘lomlashtirishga qaratilgan qadam. Ha, uylar biroz qimmatroq bo‘lishi mumkin, ammo xaridorlar evaziga sifatli va qonuniy uyga ega bo‘lishadi. Oxir-oqibat, barqarorlik va ishonchlilik izlayotganlar yutadi.
Tez-tez so'raladigan savollar
Quruvchi ruxsatsiz qurilishni boshlasachi?
Endi bu katta jarima va barcha hujjatlar olinmaguncha qurilishni to‘xtatib qo‘yish bilan tugaydi.
Jarimalarning oshishi uy narxiga ta’sir qiladimi?
Ha, quruvchilar xarajatlarning bir qismini uy narxiga qo‘shishi mumkin, ammo buning evaziga uylar xavfsiz va ishonchli bo‘ladi.
Yangi qoidalar xaridorlarni qanday himoya qiladi?
Hujjatsiz yoki sifatsiz qurilgan uyda kvartira olish xavfi kamayadi, quruvchilar bunday yo‘l tutishi foydasiz bo‘ladi.
O‘zgarishlar kimlarga ko‘proq ta’sir qiladi?
Avvalo kichik quruvchilarga — ular odatda sifatdan tejash va qoidabuzarlik yo‘liga o‘tgan bo‘ladi.
Shartnoma imzolashdan oldin xaridor nima qilishi kerak?
Quruvchining barcha hujjatlarini tekshirish, kompaniya obro‘sini o‘rganish va uy rasmiy ravishda qurilayotganiga ishonch hosil qilish zarur.
Muallif
Men – jurnalist va tahlilchiman, MDU jurnalistika fakultetini tamomlaganman. Bugun Realting.uz tahririyatiga rahbarlik qilaman, bu yerda O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozori haqida ekspertik kontent yozaman va rivojlantiraman. Men uchun jurnalistika nafaqat kasb, balki hayotni, iqtisodiyotni va doimiy o‘zgarib borayotgan shaharlarni tadqiq qilishning bir usuli. Realting.uz’gacha mustaqil jurnalist bo‘lib ishlaganman: xalqaro va sohaviy nashrlar uchun maqolalar yozdim, Markaziy Osiyo va global tendensiyalarni o‘rgandim. Kino sohasida ham o‘zimni sinab ko‘rdim, diktorlikni o‘rgandim va televideniye kurslarini tamomladim. Bu tajribalar menga mediani chuqurroq anglashga yordam berdi, ammo chinakam kasbimni aynan tahlil va jurnalistikada topdim. Ishdan tashqarida meni ijod va sport ilhomlantiradi. Fotografiya bilan shug‘ullanaman va akvarel bo‘yoqlarda rasm chizaman, shuningdek, shaxmat bo‘yicha sport ustaligiga nomzodman. Bolaligimda xoreografiya bilan shug‘ullanganman, bu esa menga intizom va harakatga muhabbatni singdirdi. Bir necha yil Angliyada yashaganman va aynan u yerda futbol muhitini kashf etdim: o‘shandan beri “Arsenal” jamoasining muxlisiman va unga sodiq qolmoqdaman. Men ishonamanki, haqiqiy professional har tomonlama yetuk inson bo‘lishi kerak. Menga arxitektura va urbanistika, san’at va shaxmat strategiyalari, futbol derbilari va madaniy tadqiqotlar yaqin. Bu qiziqishlar meni chinakam va hayotiy qiladi, demak – o‘quvchida aks-sado topadigan matnlar yaratishga yordam beradi.
