Uy sotib olishda keshbek: bu qanday ishlaydi va bozorga ta’siri qanday bo‘ladi?
O‘zbekiston hukumati uy-joy bozorini qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha yangi choralarni ko‘rib chiqmoqda. Shulardan biri — kvartira xaridida keshbek berish tashabbusi. Bu ko‘pchilik uchun yangilik: odatda biz quruvchilardan chegirma yoki imtiyozli ipoteka dasturlarini ko‘ramiz. Ammo shartnoma tuzilgandan so‘ng pulning bir qismini qaytarib berish — tamoman yangi tajriba. Keling, bu mexanizm qanday ishlashi mumkinligi va odatiy xaridorlar uchun nimalar berishini ko‘rib chiqamiz.
Nega keshbek joriy qilinmoqda?
Asosiy maqsad — ko‘chmas mulk bozorini jonlantirish va uy-joyni aholiga yanada arzonroq qilish. Bugun ko‘plab oilalar kvartira olish haqida o‘ylaydi, biroq narxlarning o‘sishi va ipoteka stavkalarining yuqoriligi katta to‘siqqa aylanmoqda.
Keshbek esa bu xarajatlarning bir qismini qoplashga yordam beradi. Aslida bu — to‘langan summaning bir qismini qaytarib olish bo‘lib, uni ta’mir, mebel yoki ipoteka to‘loviga yo‘naltirish mumkin.
Bu qanday ishlashi mumkin?
Hozircha rasmiy tafsilotlar yo‘q. Ammo bir nechta ehtimoliy variantlar bor:
- Pulni karta orqali qaytarish — kvartira xarididan keyin summa xaridorga qaytariladi.
- Ipoteka hisobiga yozish — keshbek kreditning muddatidan oldin yopilishiga xizmat qiladi.
- Alohida quruvchilar orqali kompensatsiya — davlat ayrim loyihalarni qo‘llab-quvvatlash maqsadida keshbekni faqat ular orqali amalga oshirishi mumkin.
Bunday mexanizm yangi emas. Masalan, Janubiy Koreyada shunday tajribalar inqiroz davrida uy-joy bozorini jonlantirishda yordam bergan.
Xaridorlar uchun qanday foyda beradi?
Keshbek O‘zbekistonda ayniqsa ipoteka olgan yoki katta xarajat qilayotgan oilalarga sezilarli yengillik bo‘ladi.
Asosiy afzalliklari:
- oilaviy budjetga tushadigan yuk kamayadi;
- ta’mirni tezroq tugatib, uyga ko‘chib o‘tish imkoniyati paydo bo‘ladi;
- kredit bo‘yicha xarajatlar qisqaradi.
Biroq, shuni unutmaslik kerakki, ehtimol keshbek faqat yangi qurilishlarda yoki davlat dasturlari doirasidagi uylar uchun amal qiladi.
Bozorga qanday ta’sir qiladi?
Bunday tashabbus nafaqat xaridorlarga, balki butun bozorga ta’sir ko‘rsatadi.
- Yangi uylar savdosi ortadi — odamlar bir qismini qaytarib olish imkoniyati borligini bilib, faolroq xarid qiladi.
- Ijara bozoriga yuk kamayadi — ko‘proq odamlar uy sotib olsa, ijara kvartiralarga talab pasayadi.
- Quruvchilar o‘rtasida raqobat kuchayadi — har biri xaridorni jalb qilish uchun qo‘shimcha bonuslar taklif etadi.
- Davlat dasturlariga ishonch ortadi — agar mexanizm shaffof ishlasa, odamlar bunday tashabbuslarda faolroq ishtirok etadi.
Hayotiy misollar
Masalan, Toshkentda $50 000 turadigan kvartira xarid qilinganini tasavvur qiling. Agar davlat 5% keshbek qaytarsa — bu $2500 demakdir. Bu mablag‘ga oshxonani jihozlash yoki bitta xonani to‘liq ta’mirdan chiqarish mumkin.
Ipoteka olgan boshqa bir oila uchun esa keshbek kreditni muddatidan oldin qoplashga yordam beradi. Bu nafaqat oylik to‘lovni kamaytiradi, balki bankka ortiqcha to‘lovlarni ham qisqartiradi.
Xaridorlar nimaga e’tibor qaratishi kerak?
Agar dastur ishga tushsa, kvartira xarididan oldin quyidagilarni bilish muhim bo‘ladi:
- kimlar keshbek olish huquqiga ega bo‘ladi — barcha xaridorlar yoki faqat davlat dasturlarida qatnashayotganlar;
- keshbek foizi qancha bo‘ladi;
- uni qanday ishlatish mumkin — karta orqali pul sifatida yoki ipoteka hisobiga yozish tarzida;
- faqat yangi uylar uchunmi yoki ikkilamchi uy-joy bozoriga ham taalluqlimi.
Xulosa
O‘zbekistonda uy-joy xaridida keshbek joriy etilishi istiqbolli tashabbus. Agar hukumat uni to‘g‘ri va shaffof amalga oshirsa, bu oilalar uchun haqiqiy yordam, uy-joy bozoriga esa katta turtki bo‘lishi mumkin. Ammo hozircha rasmiy qoidalar e’lon qilinmagan, shuning uchun aniq natijalarni kutish kerak. Eng muhimi, bu tashabbus qog‘ozda qolib ketmasligi.
Tez-tez so'raladigan savollar
Uy sotib olishda keshbek nima?
Bu — xariddan keyin to‘langan summaning bir qismini qaytarib olish. Uni karta orqali olish yoki ipoteka to‘loviga yo‘naltirish mumkin.
Barcha xaridorlar keshbek oladimi?
Ehtimol, dastur cheklangan bo‘ladi. Shartlar hukumat qarorlariga bog‘liq.
Xaridorlar uchun qanday foyda beradi?
Asosiy xarajatlarni kamaytiradi — ta’mir, mebel yoki ipoteka uchun. Bu ayniqsa yosh oilalar uchun muhim.
Ijara bozoriga ta’siri qanday bo‘ladi?
Ba’zi odamlar ijara o‘rniga uy sotib olishni tanlashi mumkin. Bu esa ijaraga talabni biroz pasaytiradi.
Dasturda xavflar bormi?
Ha, agar shartlar shaffof bo‘lmasa yoki foyda juda kichik bo‘lsa, fuqarolar ishonchi kamayishi mumkin.
Muallif
Men – jurnalist va tahlilchiman, MDU jurnalistika fakultetini tamomlaganman. Bugun Realting.uz tahririyatiga rahbarlik qilaman, bu yerda O‘zbekiston ko‘chmas mulk bozori haqida ekspertik kontent yozaman va rivojlantiraman. Men uchun jurnalistika nafaqat kasb, balki hayotni, iqtisodiyotni va doimiy o‘zgarib borayotgan shaharlarni tadqiq qilishning bir usuli. Realting.uz’gacha mustaqil jurnalist bo‘lib ishlaganman: xalqaro va sohaviy nashrlar uchun maqolalar yozdim, Markaziy Osiyo va global tendensiyalarni o‘rgandim. Kino sohasida ham o‘zimni sinab ko‘rdim, diktorlikni o‘rgandim va televideniye kurslarini tamomladim. Bu tajribalar menga mediani chuqurroq anglashga yordam berdi, ammo chinakam kasbimni aynan tahlil va jurnalistikada topdim. Ishdan tashqarida meni ijod va sport ilhomlantiradi. Fotografiya bilan shug‘ullanaman va akvarel bo‘yoqlarda rasm chizaman, shuningdek, shaxmat bo‘yicha sport ustaligiga nomzodman. Bolaligimda xoreografiya bilan shug‘ullanganman, bu esa menga intizom va harakatga muhabbatni singdirdi. Bir necha yil Angliyada yashaganman va aynan u yerda futbol muhitini kashf etdim: o‘shandan beri “Arsenal” jamoasining muxlisiman va unga sodiq qolmoqdaman. Men ishonamanki, haqiqiy professional har tomonlama yetuk inson bo‘lishi kerak. Menga arxitektura va urbanistika, san’at va shaxmat strategiyalari, futbol derbilari va madaniy tadqiqotlar yaqin. Bu qiziqishlar meni chinakam va hayotiy qiladi, demak – o‘quvchida aks-sado topadigan matnlar yaratishga yordam beradi.
