Toshkent viloyatidagi “Ayritom” erkin iqtisodiy zonasi tashqi savdo, logistika va ishlab chiqarishni rivojlantirish maqsadida tashkil etilgan edi. G‘oya oddiy: biznesga qulay sharoit yaratish, to‘siqlarni kamaytirish va investitsiyalarni jalb qilish.

Ammo vaqt o‘tishi bilan tadbirkorlarning shikoyatlari ko‘paydi. Ular yuqori ijara narxlari, bojxona jarayonlaridagi byurokratiya va infratuzilma yetishmovchiligi faoliyatni to‘liq quvvatda yo‘lga qo‘yishga to‘sqinlik qilayotganini aytmoqda.

“Ayritom” erkin zonasining maqsadi nima edi?

“Ayritom” EIZ O‘zbekistonning eng yirik savdo-logistika loyihalaridan biri sifatida ishlab chiqilgan. Bu yerda omborlar, ishlab chiqarish hududlari, transport markazlari va eksport-import xizmatlari jamlanishi ko‘zda tutilgan edi.

Tadbirkorlarga soliq imtiyozlari, soddalashtirilgan bojxona tartiblari va xalqaro yo‘nalishlarga chiqish imkoniyati berilgan.

Qog‘ozda — ideal sharoit. Amalda esa vaziyat boshqacha kechmoqda.

Biznesning asosiy e’tirozlari

“Ayritom” rezidentlari ochiq fikrlarida va ishchi guruhlardagi muhokamalarda sharoitlar hali ham qulay emasligini ta’kidlashmoqda.

Eng ko‘p uchraydigan shikoyatlar:

  • Ombor va maydonlar ijara narxlari juda yuqori — ko‘pincha bozor narxidan ham oshib ketadi. Kichik biznes uchun bu katta to‘siq.
  • Bojxona jarayonlari va’da qilinganidan ko‘ra ko‘proq vaqt oladi. “Yagona darcha” tizimi bor, ammo hujjatlar baribir bir nechta idoralarda yuradi.
  • Logistika muammolari — zonaga olib boruvchi yo‘llar tirband, kirish-chiqish yo‘laklari va yuk mashinalari uchun yetarli to‘xtash joylari yo‘q.
  • Asosiy xizmatlar yetishmaydi — kafe, mehmonxona, bankomat va maishiy xizmatlar kam.
  • Kommunikatsiyalarga ulanish qiyinchiligi — ayrim kompaniyalar elektr energiyasi va internetdagi uzilishlardan shikoyat qiladi.

Nega bu muammolar yuzaga keldi?

Mutaxassislar fikricha, loyiha juda tez sur’atlarda va kompleks rejasiz rivojlangan. Infratuzilma to‘liq tayyor bo‘lmasdan, zona ishga tushirilgan.

Shuningdek, ayrim kompaniyalar yer maydonlarini juda yuqori stavkada olgan. Bu yirik investorlar va kichik biznes o‘rtasida katta tafovutni yuzaga keltirgan.

Bozordagi ayrim ishtirokchilar ijara siyosatini qayta ko‘rib chiqish, bojxona, zona ma’muriyati va biznes o‘rtasidagi hamkorlikni yaxshilash zarurligini ta’kidlamoqda.

Bu iqtisodiyotga qanday ta’sir qilmoqda?

Erkin iqtisodiy zonalar investitsiya jalb qilishning muhim vositasidir. Ammo sharoitlar kutgan natijani bermasa, aks ta’sir ko‘rsatishi mumkin.

“Ayritom”dagi qiyinchiliklar sabab ayrim tadbirkorlar allaqachon alternativ variantlarni ko‘rib chiqmoqda — masalan, Navoiy yoki Jizzaxdagi zonalar, bu yerda ijara arzonroq, logistika esa qulayroq.

Bu O‘zbekiston uchun signal: investorlar nafaqat soliq imtiyozlarini, balki real sharoitlarni — yo‘llar, xizmatlar, bojxona tezligi va aniq qoidalarni kutadi.

Muammolar bartaraf etilmasa, zona o‘ziga berilgan “O‘zbekistonning logistikadagi Dubayi” degan imijni yo‘qotishi mumkin.

Nimalarni hozirning o‘zida yaxshilash mumkin?

Tadbirkorlar va ekspertlar quyidagi takliflarni ilgari surmoqda:

  • Ijara narxlarini pasaytirish yoki kichik biznes uchun imtiyozlar joriy etish.
  • Bojxona jarayonlarini soddalashtirish va to‘liq raqamlashtirish.
  • Infratuzilmani rivojlantirish: yo‘llar, avtoturargohlar, maishiy xizmatlar.
  • Elektr energiyasi va internetni barqaror ta’minlash.
  • Barcha rezidentlar uchun aniq va yagona qoidalar joriy etish.

Bu choralar biznes ishonchini qayta tiklashga yordam beradi.

Tadbirkorlar nima deydi?

Ko‘plab bozor ishtirokchilari fikricha, erkin iqtisodiy zonalar g‘oyasi to‘g‘ri, uni faqat mukammallashtirish kerak.

“Ayritom — yaxshi loyiha, lekin normal yo‘l va barqaror logistikasiz unda ma’no qolmaydi”, — deydi rezidentlardan biri.

“Biz ishlashga tayyormiz, ammo ijara Toshkentdan ham qimmat bo‘lsa, foydasi qolmaydi”, — deydi boshqa tadbirkor.

Bu fikrlar biznes mamlakatdan ketmoqchi emasligini, balki yanada adolatli yondashuv kutayotganini ko‘rsatadi.

Xulosa

“Ayritom” erkin zonasi O‘zbekistonning yangi industrial siyosatini ifodalovchi loyiha sifatida ko‘rilgan edi — zamonaviy, qulay va investorlar uchun jozibador.

Ammo tizimli islohotlarsiz loyiha “yaxshi g‘oya” darajasida qolib ketishi mumkin.

Eng asosiy vazifa — biznes ishonchini qaytarish. Buning uchun baland va’dalar emas, balki real o‘zgarishlar kerak: qulay logistika, shaffof tartiblar va oqilona tariflar.

Shundagina “Ayritom” haqiqiy savdo va o‘sish markaziga aylanishi mumkin.