O‘zbekistonda yirik yer islohoti boshlanmoqda — 2027-yilgacha barcha qishloq xo‘jaligi yerlari ijaraga berish tizimiga o‘tkaziladi. Mutaxassislar bu qarorni agrar sohani tubdan o‘zgartiradigan asosiy qadam, deb atamoqda. Ammo bu nimani anglatadi va u fermerlar, investorlar hamda mamlakat oziq-ovqat xavfsizligiga qanday ta’sir qiladi?

Nega davlat yerlarni ijaraga o‘tkazmoqda

Avval fermerlar yerlarni uzoq muddatli shartnomalar asosida ishlatgan, ularning shartlari qat’iy tarzda davlat tomonidan belgilangan edi. Endi esa tizim o‘zgaradi: yer davlat mulki bo‘lib qoladi, ammo fuqarolar va xo‘jaliklar uni ijara asosida ishlatish huquqiga ega bo‘ladi.

Islohotning asosiy maqsadlari:

  • yer resurslaridan samarali va shaffof foydalanishni ta’minlash;
  • qishloq xo‘jaligini investitsiyalar uchun jozibador qilish;
  • raqobatni oshirish va samarali ishlab turgan fermerlarga ko‘proq imkon yaratish.

Fermerlar uchun nimalar o‘zgaradi

Yerni ijaraga olish tizimi fermerlar uchun ham yangi imkoniyat, ham yangi majburiyatlarni olib keladi.

Moslashuvchanlik. Endi shartnomalar turli muddat va shartlarda tuziladi — bu esa fermerlarga o‘z xo‘jaligini rivojlantirish strategiyasini tanlash imkonini beradi.

Mas’uliyat. Yer faqat maqsadli foydalanilgandagina saqlab qolinadi. E’tiborsiz parvarish yoki past samaradorlik shartnomaning bekor qilinishiga sabab bo‘ladi.

Raqobat. Yer faqat ochiq tanlov va auksion orqali beriladi. Bu esa eng kuchli, malakali fermerlar g‘olib bo‘lishini ta’minlaydi.

Islohotdagi xavflar

Yangi tizimning ayrim xavf va qiyinchiliklari ham bor:

  • Ijara to‘lovi oshishi. Ayrim xo‘jaliklar uchun bu moliyaviy yuk bo‘lishi mumkin.
  • Yer yo‘qotish xavfi. Shartnomani bajarmagan fermerlar uchastkasidan ayrilishi mumkin.
  • Huquqiy savodsizlik. Har bir fermer murakkab shartnomalar bilan ishlashga tayyor emas. Shu sababli hududlarda yuridik maslahat markazlari zarur bo‘ladi.

Bozor va mahsulot narxlariga ta’siri

Islohotning asosiy maqsadi — agrar biznesning samaradorligini oshirish. Bu esa quyidagilarga olib kelishi kutilmoqda:

  • hosildorlikning ortishi,
  • mahsulot tannarxining pasayishi,
  • ichki bozorda barqaror ta’minot,
  • eksport hajmining ko‘payishi.

Biroq dastlabki bosqichda ayrim kichik fermerlar o‘z yerlarini yo‘qotishi, ayrim mahsulotlarda esa narxlar vaqtincha oshishi mumkin.

Hududlardan misol: 2024-yilda ayrim viloyatlarda yer ijarasi bo‘yicha pilot auksionlar o‘tkazildi. Natijada yirik xo‘jaliklar g‘alla va paxta ekish uchun yangi maydonlar oldi. Kichik fermerlarning ba’zilari esa yuqori to‘lovlardan qo‘rqib, ishtirok etishdan bosh tortdi. Ammo raqobat ularni innovatsion yondashuvlarga — tomchilatib sug‘orish va organik dehqonchilikka — undadi.

Oddiy fuqarolar uchun natija

Aholi uchun asosiy savol — oziq-ovqat narxlari qanday bo‘ladi? Qisqa muddatda ayrim tebranishlar kuzatilishi mumkin, ammo uzoq muddatda islohot mahsulot sifatini yaxshilab, narxlarni barqarorlashtirishi kutilmoqda. Shu bilan birga, yangi investorlar kirib keladi, bu esa qishloq xo‘jaligida yangi ish o‘rinlarini yaratadi.

Oldinda nimalar kutmoqda

2027-yilgacha islohot bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. Fermerlarga tavsiya — ijara shartlarini o‘rganish, mutaxassislar bilan maslahatlashish va xo‘jalik strategiyasini yangilash. Davlat esa tanlovlarning shaffof o‘tishini va kichik fermerlarni qo‘llab-quvvatlashni ta’minlashi lozim.

Xulosa: yer bozorini isloh qilish — bu O‘zbekiston agrosektorini yangi bosqichga olib chiqish imkoniyati. Ammo bu jarayon barcha ishtirokchilardan moslashuvchanlik, bilim va yangilikka tayyorlikni talab qiladi.